In de westelijke Himalaya van India leven de Himalaya bruine beer (Ursus arctos isabellinus) en de Aziatische zwarte beren (Ursus thibetanus) in de nabijheid van mensen. Deze mensen, van wie velen afkomstig zijn uit verschillende inheemse groepen, zijn in de eerste plaats ofwel veehouders (bijv. de Bakerwals en Gaddis) of landbouwers (verbouwers van met name fruit zoals appels). Deze nabijheid van beren tot mensen wordt steeds meer vergroot door klimaatverandering, die tot gevolg heeft dat gewassen op grotere hoogtes verbouwd worden, wat het verlies van geschikt leefgebied voor beren tot gevolg heeft. Dit leidt tot meer negatieve interacties tussen mens en beer, waaronder, maar niet beperkt tot, meer plunderingen van gewassen door beren en aanvallen op vee. Het grootste deel daarvan wordt ‘beantwoord’ door de boeren of veehouders met het doden van beren als vergelding. Als de financiële gevolgen van het verlies van levensonderhoud door beren niet voldoende worden gecompenseerd, kan het illegale doden van beren als vergelding ook leiden tot toename in illegale handel in delen van beren voor traditionele medicijnen in m.n. China.
Op basis van deze informatie streeft het team er naar om een lokaal netwerk van aangewezen personen in specifieke regio’s te operationaliseren, om actief te werken aan interventies voor de bescherming van mensen en beren; het waarborgen van de bescherming van beren en tegelijkertijd het levensonderhoud van mensen te beschermen.
Bears in Mind ondersteunt het project sinds 2024.
Het TusnadEcoBear-concept, geïnitieerd in 2022 in Băile Tușnad, Roemenië, bevordert het samenleven van mens en beer door middel van communicatie, onderwijs, betrokkenheid en samenwerking. Deze pijlers omvatten de Watch-app voor het waarnemen van beren, het bezoekerscentrum ‘De Grot’, het educatieve festival Fest en de wetenschappelijke conferentie Conf. Met bewezen succes is het doel om het project uit te breiden naar omliggende gemeenschappen en deze Bear Smart op te zetten door middel van voortdurende samenwerking.
Belangengroepen in de stad Băile Tușnad en de omliggende ecotoeristische bestemmingen zijn niet volledig betrokken bij de coëxistentie van mens en beer, die cruciaal is voor het behoud van soorten en het verminderen van conflicten. Dit project, dat sinds 2025 wordt ondersteund door Bears in Mind, heeft tot doel het bewustzijn te vergroten en de impact ervan te vergroten door specifieke uitdagingen aan te pakken die de huidige methoden of wetten over het hoofd zien, samenwerkingsmogelijkheden te creëren en het onderwijs over de bescherming van beren op lokale scholen te verbeteren.
De Himalaya bruine beer (Ursus arctos isabellinus) komt voor in landen als Afghanistan, China, India, Iran, Irak, Kazachstan, Kirgizië, Mongolië, Nepal, Pakistan, Turkije, Turkmenistan en Tadzjikistan. In Pakistan hebben onderzoekers populaties bruine beren geregistreerd op 15 verschillende plaatsen, waarbij alleen het Deosai-plateau en het Khujarab National Park een toenemende populatie hebben als gevolg van beschermingsmaatregelingen. Er wordt verwacht dat overige 13 populaties afnemen. De Aziatische zwarte beer (Ursus thibetanus) in de Himalaya regio heeft een beperkt verspreidingsgebied; van Bhutan via Kasjmir, Sikkim tot Pakistan. In het verleden was de soort aanwezig in alle berggebieden van Noord Pakistan, maar de soort is de afgelopen 40-50 jaar sterk achteruitgegaan. Er is beperkte informatie beschikbaar over de soort.
Deze studie heeft tot doel de interacties & conflicten tussen mens en beer, habitatvoorkeuren, bezettingspatronen, dichtheid van beren in het gebied, populatiestructuur, inteelt en migratiepatronen van de beren te onderzoeken. O.a. door middel van genetisch onderzoek en een enquêteonderzoek onder gemeenschappen in berengebied. De informatie die uit deze studie voortvloeit, zal waardevol zijn voor de bescherming van deze soorten en de ontwikkeling van effectieve beheerstrategieën teneinde conflicten tussen mens en beer te verminderen en de soorten in hun natuurlijke habitat te behouden.
Criminelen gebruiken ons land om op grote schaal streng verboden handel te drijven in traditionele Chinese medicijnen (TCM) waar bedreigde dieren en planten in worden verwerkt. Dat toont een onderzoek aan van vier organisaties. De Nederlandse stichtingen SPOTS, IUCN NL, Bears in Mind en ELI (een internationale autoriteit die onderzoek doet naar criminele netwerken achter illegale handel in wildlife) begonnen in 2021 met hun geheime onderzoek, dat leidde tot schokkende bevindingen. Deze werden in 2023 overgedragen aan de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA). Zij startten een vervolgonderzoek en recent vonden er huiszoekingen, inbeslagnames en een arrestatie plaats. Het onderzoek loopt nog.
Inspecteurs van NVWA doorzoeken een grote hoeveelheid aan TCM producten (c) NVWA
Onderzoek SPOTS, IUCN NL, ELI en Bears in Mind
Illegale handel in wilde dieren is een zeer lucratieve en groeiende vorm van georganiseerde misdaad. Toch blijft deze vorm van criminaliteit veelal onderbelicht. Het was de reden voor SPOTS, IUCN NL, Earth League International (ELI) en Bears in Mind om een onderzoek te starten naar deze illegale handel in Nederland en de EU. De focus van het onderzoek lag op de handel in bedreigde diersoorten die gebruikt worden als ingrediënt voor traditionele Chinese medicijnen (TCM). Een specifiek gedeelte van TCM gebruikt bedreigde planten en lichaamsdelen van wilde dieren als ingrediënt. Door die vraag komen verschillende bedreigde diersoorten onder nog meer onder druk te staan. De bekendste voorbeelden daarvan zijn de neushoorn, het schubdier (pangolin) en de tijger.
Meer en meer wordt in TCM producten gewerkt met zogenaamde vervangende dieren. Zo worden luipaarden, leeuwen, sneeuwluipaarden en jaguars gebruikt als vervanger van de tijger en de Afrikaanse pangolin als vervanger van de (uitstervende) pangolin in Azië. Het zorgt voor een toenemende druk op vele al met uitsterven bedreigde dieren en planten.
In 2021 werd gestart met het onderzoek welke zich richtte op Nederland en de EU. Zoals gezegd; de bevindingen waren schokkend.
Nederland spil in illegale handel voor TCM
Uit het door ELI verrichte onderzoek, komt naar voren dat Nederland een belangrijke doorvoer, – alsook bestemmingsmarkt is voor TCM-producten die ingrediënten bevatten van bedreigde planten- en diersoorten waarin niet gehandeld mag worden en dus illegaal zijn. Het Nederlandse criminele netwerk dat uit het onderzoek naar voren kwam, wordt ervan verdacht deze uit China te hebben geïmporteerd, de materialen te hebben gebruikt om illegale TCM-producten te maken en deze vervolgens binnen Nederland en andere EU-landen te hebben gedistribueerd. Deze illegale TCM-producten bevatten verboden ingrediënten zoals schubben van het schubdier, hoorn van neushoorn en tijgerbotten.
De illegale TCM-producten worden hierbij vaak samen met legale producten vervoerd, zodat het voor opsporingsdiensten moeilijker is om ze te identificeren. Uit het onderzoek blijkt verder dat dit criminele netwerk eveneens betrokken is bij andere vormen van zware criminaliteit zoals het witwassen van geld en drugshandel en in het verleden mensensmokkel.
Belt and Road Initiative
Uit ELI’s onderzoek kwam verder naar voren dat de illegale producten veelal per trein worden geëxporteerd naar de EU vanuit China. Deze treinroute is onderdeel van de zogenaamde Belt and Road Initiative van China; een ontwikkelingsstrategie van China waarbij het land handelsnetwerken aanlegt over de hele wereld. Door de aanleg van infrastructuren in landen met grote biodiversiteit, wordt ook de illegale handel in bedreigde planten en dieren gemakkelijker. Dit is bijvoorbeeld te zien in de illegale handel van jaguars. Met een toenemende invloed van China in Zuid-Amerika, is de illegale handel in dit dier explosief gegroeid. Jaguar lichaamsdelen worden in TCM gebruikt ter vervanging van de tijger.
Deze illegale handel leidt niet alleen tot een afname van de biodiversiteit en het nog verder onder druk zetten van al bedreigde planten en diersoorten. Het leidt ook tot enorme zoönotische risico’s. De COVID-19 pandemie met wereldwijd meer dan drie miljoen doden en een miljardenschade aan economieën, is zeer waarschijnlijk begonnen op een wildlife markt in China. Deze markt stond bekend om de verkoop van wilde dieren waaronder veel dieren die gewild zijn in een gedeelte van TCM zoals vleermuizen en pangolins (schubdieren).
Oproep aan de politiek – neem wildlife crime serieus!
Uit het onderzoek komt naar voren dat er achter de illegale handel in dieren en planten grootschalige, internationale criminele netwerken schuilgaan die zich ook bezighouden met andere vormen van zware criminaliteit zoals het witwassen van geld en drugshandel. Nederland kan een belangrijke rol spelen bij het bestrijden van wildlife crime en het oprollen van deze criminele netwerken. Nederland is een belangrijke schakel in de illegale handel, zo bleek ook uit het onderzoek.
Volgens de vier organisaties is het van het grootste belang dat de politiek meer gaat inzetten op structurele aandacht voor wildlife criminaliteit. Daarbij is ook specifieke aandacht nodig voor de rol die TCM speelt binnen deze vorm van misdaad. Zij doen een dringende oproep aan de politiek om meer middelen beschikbaar te stellen, zowel mankracht als financiële middelen. Ze roepen de NL regering ook op om dit onderwerp te agenderen bij internationale overleggen die gaan over Biodiversiteit en bij instanties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Ook de oprichting van een wildlife unit die geheel gespecialiseerd is in de aanpak van illegale handel in bedreigde soorten, behoort tot de aanbevelingen die gedaan worden in het onderzoeksrapport van de organisaties. Meer aandacht is nodig, aldus de betrokkenen, omdat het de verwachting is dat wildlife crime de komende jaren flink zal blijven groeien.
Verwachte groei van traditionele medicijnen
Volgens de WHO worden traditionele medicijnen door zo’n 60% van de wereldbevolking gebruikt en zijn ze, aldus de WHO, voor veel mensen de enige toegang tot medische zorg. De WHO ziet een enorme potentie in traditionele medicijnen. De vier organisaties zijn daarom van mening dat het essentieel is dat de WHO zich uitspreekt tegen het gebruik van bedreigde dieren en planten in traditionele medicijnen.
Ook de Chinese overheid zet sterk in op de uitbreiding van het gebruik van TCM en heeft dit opgenomen in hun vijfjarenplannen. Hierdoor is het de verwachting dat de (illegale) handel in bedreigde dieren en planten alleen maar zal toenemen. Naar verwachting zal de geschatte waarde van TCM zal in 2030 ongeveer 1 biljoen dollar zijn.
Het hele (Engelstalige) onderzoeksrapport met daarin de aanbevelingen is via deze link te lezen.
Photo header: Britta Jaschinski/ IUCN NL
Biologen zijn belast met de enorme uitdaging: het beschermen van de natuur in een veranderende, door mensen gedomineerde wereld. Ze wenden zich tot nieuwe slimme technologieën om de natuur beter te begrijpen en trends te volgen.
Herkenningssoftware onwikkeld door onderzoeker Melanie Clapham
Dit nieuwe project, gefinancierd door Bears in Mind en uitgevoerd door een inheemse non-profitorganisatie genaamd Nanwakolas Council Society (NCS), werkt met deze middelen en bevordert de bescherming van beren door middel van geautomatiseerde visuele identificatie, gekoppeld aan onderzoek naar bruine beren en monitoring met behulp van inheemse kennis. Het team gebruikte eerder machine learning (AI) om software te ontwikkelen die individuele bruine beren in afbeeldingen identificeert met behulp van gezichtsherkenning. Het team is nu van plan deze software toe te passen om essentiële kennis te genereren voor het behoud van landschappen en beren. Het team werkt samen met Indigenous Guardian-programma’s van zes First Nations gemeenschappen, waarbij lokale kennis wordt gecombineerd met wetenschappelijke gegevens over individuele beren. Hierdoor wordt nieuwe ecologische kennis en een nieuwe onderzoeksmethode voor het monitoren van wilde dieren ontwikkeld.
De aanpak van het team en de open source-software zullen een reproduceerbare techniek opleveren die kan worden toegepast op andere berensoorten wereldwijd. De resultaten zullen rechtstreeks van invloed zijn op het beheer en de bescherming van bruine beren in het Southern Great Bear Rainforest – het grootste aaneengesloten gebied van gematigd kustregenwoud ter wereld, en daarom van significate internationale betekenis.
Alle afbeeldingen die hier worden gebruikt, zijn (c) BearID Project
Beren worden individueel herkent mbv AI (c) BearID project
De populatie bruine beren (Ursus arctos) in het Midden-Oosten is een van de zeldzaamste, meest bedreigde en minst bekende onder de grote carnivoren. Door sommige onderzoekers (U. a. syriacus of Syrische bruine beer) beschouwd als een unieke ondersoort, wordt deze populatie door de IUCN geclassificeerd als Bedreigd. In Irak wordt de bruine beer over het hoofd gezien als het gaat om onderzoek en natuurbehoud, ondanks aanzienlijke bedreigingen als gevolg van illegale jacht, vernietiging en fragmentatie van leefgebieden, conflicten tussen mens en dier, en vele jaren van militaire activiteiten in de laatst overgebleven leefgebieden langs de grens met Irak, Turkije, Syrië en Iran.
Dit project uitgevoerd door Leopards Beyond Borders en sinds 2024 financieel ondersteund door Bears in Mind, heeft tot doel de beschermingsbehoeften van de bruine berenpopulatie in Iraaks Koerdistan aan te pakken via twee kerndoelen. In de eerste plaats heeft het tot doel zogenaamde citizen-science gegevens te verzamelen voor een gedegen analyse van de verspreiding van de bruine beer en de populatiestatus in een belangrijk gebied om: a) een geschikt leefgebied voor de beer in het studiegebied bij de overheid aan te bevelen, en b) prioriteitsgebieden voor beren te identificeren, gerelateerde conflictbeperkende maatregelen. Ten tweede heeft het tot doel een alomvattende bewustmakingscampagne uit te voeren die gericht is op het belang van de bruine beer als kernsoort en op het mobiliseren van publieke steun voor het behoud ervan.
Qara-Dagh (c) Hana Raza
Wanneer de eerste beren gehouden werden als zogenaamde kasteelberen in het voormalige Bohemië (een vroeger deel van Tsjechië) is niet bekend. Maar we weten wel dat de eerste beren vanaf de tweede helft van de 16e eeuw bij het kasteel van Český Krumlov gehouden werden. De eerste gegevens over het houden van beren in de slotgracht dateren uit 1707, het waren er vier. Van de jaren 1730 tot de jaren 1790 werden er continu beren in de gracht gehouden, hoewel er in de eerste helft van de 19e eeuw geen dier te vinden was. Pas in 1857 haalde Karl zu Schwarzenberg van de familie Orlík een paar beren uit Transsylvanië (Roemenië) voor Johann Adolf II. zu Schwarzenberg. Behalve dat er beren werden geboren in het kasteel van Český Krumlov, werd het aantal dieren op peil gehouden door ze uit dierentuinen te kopen, maar ook door donaties van bekende aristocraten. Vanaf 1887 bleef de slotgracht 20 jaar onbewoond. In 1907 schonk prins Sigmund Schonburg-Waldenburg zu Schwarzenberg twee berinnen genaamd Ruschi en Ajax aan Český Krumlov, meegebracht van het domein van Kasteel Kynžvart. De eerste beer leefde tot 1930, de andere tot 1935. Daarna is de gracht altijd bewoond geweest door beren, tot in het heden.
Oudere vrouwtjesbeer wordt alleen gehouden in een deel van de slotgracht van Český Krumlov
Bear Alert meldingen Naast beren in de slotgracht van Český Krumlov, werden en worden er ook bij andere kastelen beren in slotgrachten opgesloten. Over de jaren zijn er bij Bears in Mind vele meldingen via Bear Alert binnengekomen, meestal door toeristen die de kastelen bezochten. Rond 2010 werd een poging gedaan om aandacht te vragen voor dit fenomeen, in Tsjechië, maar kwam het niet tot een oplossing. Momenteel (2024) zitten er drie bruine beren in Český Krumlov, een Aziatische zwarte beer bij kasteel Konopiště, een bruine beer bij kasteel Náchod en twee bruine beren bij kasteel Točník. Daarnaast zitten er nog twee bruine beren in het zogenaamde Medvědárium in het stadpark van Beroun.
Aziatische zwarte beer genaamd Jiri loopt rondjes bij het kasteel van Konopiště
Bezoek en werken naar een oplossing Sinds 2021 hebben we de draad weer opgepakt en zijn we met de lokale Tsjechische partner en onze Duitse collega’s van Stiftung für Bären gaan onderzoeken hoe we dit fenomeen voor eens en altijd kunnen stoppen. Stiftung für Bären is begin 2023 een petitie gestart die in juni 115.000 keer werd ondertekend. Half juni is de coalitie naar Tsjechië afgereisd om de situatie in de verschillende kastelen te bekijken. We hebben gesprekken gevoerd met de lokale partner, met de kasteelbeheerders, een lokale dierenwelzijnsorganisatie en het belangrijkste: met de verantwoordelijke persoon binnen het National Heritage Institute (NPU). Dit instituut valt direct onder het Ministerie van Cultuur en is verantwoordelijk voor het beheer van de Tsjechische monumenten en kastelen (en dus ook de beren!).
Team work, works!
We hadden een succesvolle eerste ontmoeting met de deputy director de heer Pešek, waarbij we onzer organisaties presenteerden, de petitie hebben overhandigd, onze visies deelden en oplossingen hebben aangedragen. Traditie is een belangrijke motivatie in dit verhaal, waarom er nog steeds beren op deze wijze (legaal) gehouden worden in tegenstelling tot de rest van Europa.
VLNR: Rüdiger Schmiedel (St.f.B.), Eva Filipczyková (CZ project leider), Oldřich Pešek (Deputy Director General – NPU), Bernd Nonnenmacher (St.f.B.) en Koen Cuyten (Bears in Mind
Er zal geen snelle oplossing mogelijk zijn, maar we zullen gefaseerd te werk gaan, om deze traditie te beëindigen, ism de verantwoordelijke instituten en autoriteiten. Belangrijk hierin is o.a. het uitvoeren van bezoekers interviews bij de verschillende kastelen, om inzicht te krijgen in de mening en motivatie van bezoekers ten aanzien van de beren. Zowel lokale Tsjechische bezoekers als internationale toeristen. Daarnaast de alternatieve educatieve mogelijkheden in de kastelen uitwerken op de plekken waar nu de beren gehouden worden, icm een speciale website voor bezoekers aan de kasteelberen. Deze zal te bereiken zijn via een QR-code. Hierdoor willen we het publiek laten zien wat beren in gevangenschap werkelijk nodig hebben en hoe de toekomst van deze beren eruit kan zien, met voorbeelden uit de opvangencentra in Duitsland en ons eigen Berenbos. Mogelijk gaan we later dit jaar beer Jiri verplaatsen naar een dierentuin in de UK en aan het einde van dit jaar de eerste twee bruine beren herplaatsen, uit Český Krumlov, naar de berenopvang in Duitsland. Wordt vervolgd!
Beren zijn gewild voor gebruik in traditionele medicijnen, voor consumptie en als huisdier. Indonesië, een bekend epicentrum van de illegale handel in wilde dieren en planten, kent een bloeiende handel in beren, maar er is nog maar heel weinig bekend over de huidige status van deze handel. Dit gebrek aan informatie vormt een obstakel voor natuurbeschermingsacties en belemmert de inspanningen om deze illegale handel te beëindigen en uiteindelijk beren in het wild beter te beschermen.
Het begrijpen van de drijvende krachten achter deze handel, de herkomst van de beren en andere relevante dynamieken is essentieel voor het ontwikkelen van een strategie om deze misdaad tegen te gaan. Het onderzoeken van juridische afschrikmiddelen, zoals inbeslagnames en straffen, is ook essentieel om de handhavingsinspanningen beter te ondersteunen en beleidsbeslissingen te onderbouwen. Hoewel er enig werk is verricht om deze informatie te verzamelen en samen te stellen, ontbreken belangrijke gegevenscomponenten of zijn ze verouderd, wat de inspanningen voor natuurbescherming belemmert.
Met financiële steun van Bears in Mind wil het team van Monitor Conservation Research Society (kort: Monitor) deze gaten in de kennis opvullen en de resulterende informatie gebruiken om effectieve handhavingsinspanningen te ondersteunen, het nationale beleid te versterken en de inspanningen voor natuurbehoud in Indonesië te katalyseren om beren beter te beschermen tegen de illegale handel in wilde dieren.
De illegale handel in wilde dieren en planten is een opkomende bedreiging voor het behoud van de biodiversiteit. Het is het meest prominent aanwezig in ontwikkelingslanden met een beperkte capaciteit om illegale handel aan te pakken en legale duurzame handelsregulering te reguleren. Beren worden voornamelijk gestroopt en verhandeld vanwege hun galblaas, die wordt gebruikt voor de behandeling van verschillende medische aandoeningen die verband houden met medicinale tradities. Bijvoorbeeld ter behandeling van diverse ziektes van de Shoka-stam in India. Of in Traditionele Chinese Medicijnen, waar een uitgebreide illegale handel naar China het gebruik ervan stimuleert om galstenen, leverproblemen, koorts, hartziekten en oogirritatie te behandelen. Maar bijvoorbeeld ook in de traditionele Ayurveda en Tibetaanse geneeskrachtige tradities.
Na het sterk toenemende gebruik van berengal en de klinisch bewezen behandeling van leverziekten als gevolg van de aanwezigheid van ursodeoxycholzuur (ursodiol), begon het commercieel houden van beren voor berengal in de jaren tachtig. De bedreigde Aziatische zwarte beren (Ursus thibetanus), Maleise beren (Helarctos malayanus) maar ook bruine beren, worden bij voorkeur gekweekt voor gal. Dit komt vaker voor in China, waar het gebruik van berengal van in gevangenschap levende beren legaal is (hoewel het illegaal is gal van wilde beren te gebruiken).
Nepal ligt tussen India en China in, de twee grootste consumenten van traditionele medicijnen (bijvoorbeeld traditionele Chinese medicijnen in China; Ayurveda in India). Nepal heeft ook consumenten van traditionele medicijnen, waaronder Amchi, ook wel Tibetaanse medicijnbeoefenaars genoemd, Nepalese volksgeneesmiddelen en Ayurveda; en hebben het historische gebruik van delen van beren als remedie voor verschillende aandoeningen gedocumenteerd. Uit een recent onderzoek blijkt dat Nepal een doorvoerland is voor de handel in berengal van India naar China, terwijl er aanwijzingen zijn dat Nepal zowel een doorvoer- als een bronland is.
In dit licht ondersteunt Bears in Mind sinds 2023 dit project van Greenhood Nepal om de omvang van de handel in Nepal te onderzoeken en welke maatregelen genomen moeten worden om het behoud van beren te garanderen, en om mogelijke hiaten bloot te leggen.
Foto’s (c) Greenhood Nepal
Gobi-beren (Ursus arctos gobiensis) zijn endemisch in het zuidwesten van Mongolië, waar nog maar slechts 31 beren rondlopen. De populatie bestaat voornamelijk uit mannetjes en is beperkt tot een gebied van ongeveer 23.600 km2, altijd in de buurt van waterbronnen. Ze hebben een extreem lage genetische diversiteit.
Om deze uiterst kwetsbare populatie te behouden, zijn meer ecologische studies nodig, zoals het identificeren van het dieet, verschuivingen in het dieet in de verschillende gebieden, en het identificeren van concurrentie met andere diersoorten om mogelijk de beperkende factoren van de populatie te kunnen begrijpen. In barre omgevingen met schaarse voedselbronnen, zoals de Gobi-woestijn, is het samenleven van carnivoren afhankelijk van de beschikbaarheid van voedsel.
Onderzoekers uit Mongolië en de VS zullen proberen belangrijke onderzoeksvragen te beantwoorden:
1) Concurreren deze soorten rechtstreeks om voedselbronnen, of leven ze naast elkaar?
2) Hoe veranderd het dieet per seizoen voor Gobi-beren en de andere carnivoren?
3) Zijn er verschillen in geslacht en individueel dieet voor Gobi-beren en andere carnivoren?
Deze studie, die sinds 2023 door Bears in Mind wordt ondersteund, zal deze vragen helpen beantwoorden en zal belangrijke ecologische basisgegevens opleveren en ook direct relevant zijn voor het beheer en de bescherming van Gobi-beren.
