Aan het einde van de 20e eeuw waren de belangrijkste inkomstenbronnen van lokale gemeenschappen op het platteland van Roemenië de mijnbouw, maar ook de landbouw en de bosbouw. Na de herstructurering van de Roemeense economie werden de meeste mijnen gesloten. Tegenwoordig kijken voormalige mijnbouwgemeenschappen naar mogelijkheden om alternatieve inkomsten te genereren en komt er meer druk te staan op de waardevolle bosrijkdommen. Een van deze gemeenschappen is Grosii Tiblesului.
Grosii Tiblesului is een Roemeense gemeenschap met >2.200 inwoners met een adembenemend landschap: heuvels met hooilanden, rivieren die door het landschap kronkelen en bergen bedekt met natuurlijke bossen. Het is de gemeenschap die het dichtst bij het Tibles-gebergte ligt (de hoogste top is 1.848m). Bossen zijn eigendom van de staat en deels van de lokale gemeenschap (Grosii Tiblesului Composesorat Association). Ze worden beheerd door het Grosii Tiblesului Forest District. Er is nog steeds een aanzienlijk gebied met oerbos (ongeveer 4.000ha) en natuurlijke bossen, die een waardevol leefgebied zijn voor de bruine beer, wolf, edelhert, wild zwijn, lynx, marter, zeldzame vogel- en plantensoorten. Het oerbosgebied is het laatste in de provincie Maramures.
In 2008 startte WWF-Roemenië een bewustwordingsproject voor natuurbehoud in deze gemeenschap. Dit proces is gericht op het behoud van het leefgebied van de beer. De lokale rijkdom aan culturele tradities en buitengewone natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit zouden Grosii Tiblesului heel goed kunnen transformeren in een bestemming voor ecotoerisme. Behoud van het leefgebied van de beren en, parallel aan het ontwikkelen van inkomstengenererende activiteiten door middel van ecotoerisme, zullen helpen de lokale economie te concentreren op natuurbehoud.
De activiteiten in dit project waren gericht op de bijdrage aan onderzoeksactiviteiten over grote carnivoren en hun leefgebied, om bewustzijn en kennis over beren in de gemeenschap te vergroten en om de eerste stappen te zetten naar een aantrekkelijk ecotoerisme programma gekoppeld aan de beer, andere dieren in het wild en aan het traditionele samenleven van beren en lokale gemeenschappen.
Bears in Mind financierde het project tussen 2008-2009 en een van de belangrijkste aspecten was de bouw van een uitkijktoren voor beren.
Sinds 2002 heeft het Balikpapan-district in het Zuidoosten van Kalimantan op Borneo de Maleise beer uitgeroepen tot mascotte. Doel was om deze soort beter te kunnen beschermen. Dit heeft er o.a. toe geleid dat er betere bescherming kwam van het laatste stuk primair bosgebied in het district waar nog een populatie Maleise beren leeft (het Sungai Wain bos). Daarnaast heeft het tot meer en positieve bewustwording bij de lokale bevolking geleid, omdat er een speciaal educatiecentrum werd opgericht. Het educatiecentrum heeft o.a. ook een berenverblijf wat voor een groot deel omringd is door een verhoogde brug. Vanaf hier kunnen bezoekers de zes beren zien spelen, klimmen en graven. Lokale gidsen zijn speciaal opgeleid om de bezoekers van informatie te voorzien. Er komen gemiddeld zo’n 70.000 bezoekers per jaar om te leren over beren!
Bezoekers leren van alles over beren via beschilderde panelen, schilderijen, beelden van beren en interactieve informatiedisplays. Al het educatiemateriaal is handgemaakt door lokale kunstenaars. Bears in Mind heeft in de beginjaren (vanaf 2004) regelmatig geïnvesteerd in de bouw van het centrum en haar educatieve middelen.
De Maleise beer (of Honingbeer) is een beschermde diersoort in Indonesië, maar de wetshandhavers nemen het vaak niet zo nauw. Doordat nog steeds enorme stukken natuurlijk bos worden omgezet in bijvoorbeeld palmolie plantages of op onverantwoorde wijze worden omgehakt, raken beren (en heel veel andere wilde dieren) hun leefgebied kwijt. In hun zoektocht naar eten komen ze soms in bewoonde gebieden aan de rand van bossen of ze worden gedood omwille van hun gal wat gebruikt wordt in Traditionele (Chinese) Medicijnen. De jongen worden gevangen genomen om als huisdier te dienen tot ze te groot (en te gevaarlijk) zijn geworden en de eigenaar het dier verwaarloosd of erger…
Een greep uit de meest recente financiële steun van Bears in Mind:
1) Diverse educatie materialen ontwikkeld en geprint;
‐ Ontwerp en productie van het nieuwe honingberen activiteiten boekje; ‐ Herdrukken van het honingberen boekje welke wordt uitgedeeld aan bezoekers van het centrum; ‐ Productie van diverse honingbeer promotie materialen;
2) Onderhoud en reparatie aan de bezoekersbrug van het educatiecentrum en de verblijven van de honingberen;
3) Het trainen van gidsen die bezoekers op een educatieve toer door het centrum nemen.
4) Het vernieuwen van de koelcel voor het voedsel van de beren.
In 2024 zullen we onze financiële steun verder opvoeren om de hoognodige renovatie van het gehele centrum en het berenverblijf te helpen realiseren.
In 2008 startte de Indiase natuurbeschermingsorganisatie ‘WildlifeSOS’ (WSOS) met het opleiden van rangers in het kader van het project: ‘Asiatic black bear Conservation Education and Training Program in Kashmir’ in India. De rangers werden getraind om te gaan met het vangen van ‘probleemberen’ en andere wilde dieren zoals luipaarden. Oefenen met een verdovingsgeweer was erg belangrijk. Daarnaast werden ze ook getraind in het omgaan met woedende menigten die beren of luipaarden die te dichtbij kwamen wilden doden, ook als vergelding met conflicten als gevolg. Wilde dieren die in een hoek gedreven zijn door een menigte staan bloot aan een enorme hoeveelheid stress, en moeten altijd rustig worden benaderd en behandeld. Dit minimaliseert stressniveaus en is veiliger voor de mensen van het interventie team.
Er zijn nu een aantal permanent getrainde mensen in bijna elke regio van het project. Ze reageren direct, zodra er een beer-incident wordt gemeld. Lokale mensen leren over het gedrag van wilde dieren en hoe ze conflicten kunnen vermijden. Als er ergens een incident is geweest met een beer of ander wild dier, worden er dorpsbijeenkomsten gehouden. De mensen van WSOS leggen uit hoe de beren zo ver mogelijk van de dorpen kunnen worden gehouden. Ze leren de gemeenschappen ook hoe ze in de toekomst beren kunnen vermijden en dringen er bij hen op aan om elk beer-incident zo snel mogelijk te melden. Zelfs scholieren worden betrokken bij het educatieprogramma. Ze leren over beren, hoe mooi ze zijn, maar vooral ook hoe belangrijk ze zijn voor het ecosysteem.
Door middel van workshops en trainingen zal de lokale bevolking een meer positieve houding aannemen ten aanzien van beren en bv ook andere wilde dieren als luipaarden. Bovendien zal hun angst voor beren afnemen. Bijna elk beer-incident wordt gemeld, in tegenstelling tot voorheen. In het verleden was het enige bericht dat uit het dorp kwam met een beer-incident dat de beer levend verbrand of gestenigd was. Niet alleen beren profiteren van dit project; vrijwel geen ander wild dier in dit gebied is sinds het begin door de lokale bevolking gedood!
Beren die gewend zijn aan een leven in gevangenschap kunnen zich niet meer redden in het wild. Op zoek naar voedsel komen ze dan te dicht bij mensen of de menselijke nederzettingen. Ze zijn afhankelijk geraakt van mensen. Dit heeft vaak conflicten tot gevolg. Zo ook met de drie voormalige dierentuinberen, die in 2002 illegaal in de Servische wildernis werden vrijgelaten. Eén van de drie was een beer met maar drie poten. Deze beer had een boer aangevallen, die op zijn beurt de beer had weten te vangen. Bears in Mind en haar lokale Servische partner ARKA wisten de beer uiteindelijk naar het kleine opvangcentrum in Banostor, nabij Novi Sad, te brengen. Helaas kwam hulp voor de twee andere vrijgelaten beren te laat, deze waren inmiddels al door jagers doodgeschoten.
Het idee was om de beer met drie poten, inmiddels omgedoopt tot Elvis, naar Het Berenbos in Rhenen te brengen. Helaas is het uiteindelijk niet gelukt om hem naar Nederland te brengen. Het verkrijgen van zijn eigendomspapieren en een exportvergunning (CITES) uit Servië bleek problematisch. Om Driepoot en ook de vier andere beren in het opvangcentrum Banostor toch een beter onderkomen te geven, financierde Bears in Mind de uitbreiding van het opvangcentrum. Er kwam een prachtig buitenverblijf bij en de binnenverblijven werden ook aangepakt.
Driepoot heeft zijn laatste jaren in een 500m² Berenbos op miniformaat geleefd en werd tot zijn einde liefdevol verzorgd door de Servische dierbeschermingsorganisatie ARKA. Hij stierf in 2011.
Hoe het allemaal begon… Het plan en de behoefte om iets fundamenteels te betekenen voor de vele in gevangenschap levende beren in Europa, is meer dan 30 jaar geleden ontstaan. In 1990 kreeg Ouwehands Dierenpark van de Europese Commissie de opdracht een plan op te stellen voor de huisvesting van een aantal in gevangenschap levende (ex-dans)beren uit Griekenland en Turkije. Die zouden in beslag worden genomen na een wetswijziging. Het gebruik van dansberen als straatvermaak werd destijds niet alleen in Griekenland verboden, maar kort daarop ook in Turkije. In de jaren die volgden (meer dan 200 beren moesten worden herplaatst), werden in bovengenoemde landen twee grote berenopvangcentra gebouwd en werden vele tientallen beren gered.
Mackenzie in zijn oude verblijfMackenzie wordt gevoerd door een NL VN soldaat
Maar er waren nog meer beren die een nieuw thuis nodig hadden, waaronder drie blinde dansende beren uit Turkije. Volgend op het eerste verzoek van de Europese Commissie, kon Ouwehands Dierenpark eindelijk aan dit verzoek voldoen met de start van de ontwikkeling van Het Berenbos. Een toevluchtsoord voor mishandelde bruine beren, opdat deze getraumatiseerde dieren een waardig bestaan konden krijgen. Er moest een aparte stichting worden opgericht om dit berenopvangcentrum te beheren, en de International Bear Foundation werd gesticht toen de eerste fase van dit speciale project in april 1993 voltooid was. Inmiddels kregen de eerste twee beren, Geert & Trudy die al in de dierentuin woonden, toegang tot het nieuwe bosrijke verblijf. Spoedig gevolgd door Mackenzie & Nelly, maar ook eenzame Jo uit de berenkuil van Maastricht vond in Het berenbos een veilig thuis. Inmiddels werden er nog drie beren ‘aangemeld’: Russische circusberen Battir & Mascha en verwaarloosde Duitse berin Niki. Daarna konden ook eindelijk de drie blinde Turkse beren Bora, Koröglû en Fiona gered en geïntroduceerd worden in hun nieuwe definitieve thuis.
Koröglû BoraFiona
In de vele jaren daarna heeft de stichting meerdere namen gehad, maar sinds 2016 opereren ze onder de naam ‘Bears in Mind’. Bears in Mind is een gerenommeerde organisatie binnen de ‘berenwereld’ en is lid van verschillende netwerkorganisaties zoals de IUCN (World Conservation Union), EAZA (European Association of Zoos & Aquaria), EARS (European Alliance of Rescue Centers & Sanctuaries) en de IBA (International Association for Bear Research & Management).
Het Berenbos – een begrip! Al 30 jaar biedt Het Berenbos een veilig thuis voor (tot nu toe – 2023) in totaal 34 bruine beren. Beren kwamen van circussen, privécollecties, theaters, de filmindustrie, erbarmelijke dierentuinen tot beren die naast een restaurant of tankstation werden gehouden. Helaas worden beren in gevangenschap gevonden onder veel gruwelijke en vaak beschamende omstandigheden. Sinds november 2022 leven er 11 beren in Het Berenbos: drie van een voormalig fokstation in Bulgarije, drie uit het door oorlog verscheurde Oekraïne waar ze tot hun redding naast een restaurant en een kleine kinderdierentuin werden gehouden, twee beren komen uit een gesloten dierentuin in Georgië, één uit een theater in Rusland waar de beer zijn trainer doodde voordat hij gered werd, één beer uit particulier bezit in Bosnië Herzegovina en één kwam uit Zweden waar ze werd gehouden als speelkameraadje voor een ijsbeerwelp die op het zee-ijs was gevonden en uiteindelijk kwamen beide beren samen in Ouwehands Dierenpark terecht.
De beren leven samen met een kleine roedel van vier wolven. Deze dieren worden in deze natuurlijke omgeving bij elkaar gehouden als een manier om de wilde situatie na te bootsen. De interactie tussen wolven en beren stimuleert het natuurlijke gedrag van beide soorten, hier hebben beide soorten baat bij. Er zijn nooit ernstige conflicten. De wolven krijgen meestal vlees, terwijl de beren slechts kleine hoeveelheden vlees eten als onderdeel van hun zeer gevarieerde seizoensdieet, gebaseerd op wat ze in het wild zouden vinden. Bears in Mind introduceerde het Natural Feeding Program in 1999 en in het eerste jaar was er al een groot verschil merkbaar in het gedrag van de beren, waarbij velen van hen voor het eerst in winterslaap gingen! Dit was een duidelijk teken dat het natuurlijke gedrag van deze getraumatiseerde dieren kon worden hersteld als de juiste ‘tools’ en zorg werden geboden. Het Berenbos is 20.000m2 groot, heeft een grote vijver waar de beren kunnen drinken/zwemmen/afkoelen en spelen, met een waterval. Het maakt deel uit van het omliggende natuurlijke bos dat grenst aan de dierentuin en heeft 11 kunstmatige holen en twee kleine houten hutjes waar de beren kunnen schuilen voor het weer of waarin ze kunnen overwinteren. Voordat bezoekers Het Berenbos betreden, loopt men door ‘Karpatica‘. Een serie gesimuleerde gevels van huizen in Roemeense stijl met informatief en interactief educatief materiaal voor jong en oud. Over de biologie en ecologie van beren in het algemeen, bedreigingen voor beren en hun leefomgeving en natuurlijk over Bears in Mind en hun projecten over de hele wereld.
Omdat Het Berenbos onderdeel is van de algemene wandelroute door Ouwehands Dierenpark, kunnen jaarlijks bijna een miljoen bezoekers de beren bekijken en leren over beren! Dit biedt Bears in Mind een unieke en enorme kans om bezoekers te bereiken en hen deel te laten uitmaken van de missie: een betere wereld creëren waar beren en mensen vreedzaam naast elkaar kunnen leven.
Bears in Mind heeft ARKA over de jaren op meerdere fronten geholpen met de bouw van het opvangcentrum en de reddingsmissies van de verschillende Servische dansberen. Tussen 2010 en 2018 bestond die hulp vooral uit het renoveren en uitbreiden van het centrum. Op diverse plaatsen zijn schuifdeuren gemaakt zodat de verblijven onderling aan elkaar gekoppeld konden worden en het dagelijks management van de beren gemakkelijker werd. Het dak was op diverse plaatsen verrot en is vervangen. Het buitenverblijf van de beren werd uitgebreid tussen 2016 – 2018.
Eind 2019 leefden er nog vier ex-dansberen in Banostor. Het doel van ARKA is om het opvangcentrum verder uit te breiden zodat het plaats kan bieden aan nog meer beren en andere wilde dieren die opvang nodig hebben. De wens is ook om op termijn een bezoekerscentrum te bouwen.
In 2009 werden drie Aziatische zwarte weesbeertjes zeven maanden door twee onderzoekers ‘begeleid’ in het bos. Tijdens deze sessies werd er door de begeleiders niet gesproken en droegen ze camouflage kleding. De onderzoekers volgden de ontwikkeling van de beertjes nauwkeurig met behulp van foto’s, geluid- en beeldopnames. Vanaf eind oktober gingen de beertjes een speciaal voor hun gemaakt hol in voor de winterrust. Vijf en een halve maand later waren ze weer wakker. Ze hadden 30% van hun gewicht verloren. Al snel kregen ze honger. Hun dieet veranderde echter van melk naar plantaardig voedsel dat ze tegenkwamen tijdens de lange wandelingen in het bos.
In 2010 werden de beren vrijgelaten in het wild.Vlak voor hun vrijlating wogen de twee mannetjes tussen de 20 en 23 kilo, terwijl het vrouwtje rond de 8 kilo woog.Alle drie de beren droegen radiohalsbanden met een zendertje, zodat de onderzoekers de beren konden volgen.In het bos is een toevallige ontmoeting met een Siberische tijger of een volwassen beer zeer waarschijnlijk. In de tijd sinds hun vrijlating werd de beer op de voet gevolgd en deed het goed.Na twee jaar vielen de halsbanden er automatisch af.
De komende jaren worden ook andere weesbeertjes getraind om uiteindelijk weer in het wild te worden uitgezet. Tot nu toe is het project een groot succes en heeft het al veel belangrijke gegevens over opgroeiende beren opgeleverd.
In veel Oost-Europese landen waar beren in het wild voorkomen, worden jaarlijks talloze weesberen gevonden. De moeder is door stropers of een ongeluk om het leven gekomen en de jonge beren zijn nog te klein om te overleven in het wild. Meestal eindigen ze in een opvangcentrum of dierentuin. Vaak zijn de beren al zo gewend geraakt aan mensen dat het niet meer mogelijk is om ze terug te plaatsen in het wild. Als dergelijke beren wel worden teruggezet, bestaat de kans dat het zogenaamde ‘probleemberen’ worden: beren die niet bang zijn om in de buurt van dorpen en mensen te komen om voedsel te zoeken. Dit leidt tot ongewenste en gevaarlijke situaties waarbij mensen gevaar lopen. Maar uiteindelijk is het meestal de beer die gevangen of gedood wordt.
Dit project wordt uitgevoerd door Leonardo Bereczky, van Bear Again. Sinds 2004 heeft het Orphan Rehabilitation Centre in de Roemeense Karpaten tussen de 150 en 200 weesbeertjes opgevangen om ze te rehabiliteren en weer uit te zetten in hun natuurlijke omgeving. Leonardo heeft o.a. middels radiokragen aangetoond dat de meeste wezen na vrijlating perfect kunnen functioneren in het wild en evenveel natuurlijk gedrag vertonen als hun volledig wilde soortgenoten. Bears in Mind ondersteund het project sinds 2008.
Vanaf 2020 Een van de basisprincipes van de rehabilitatietechniek is het houden van de welpen in verschillende verblijven (waarin de verschillende leeftijdscategorieën gescheiden zitten) die een 100% natuurlijke leefomgeving bieden. Omheind gebied in hun natuurlijke bos. In deze omgeving kunnen de beren hun aangeboren instincten ontwikkelen tijdens een revalidatieperiode van 1 tot 1,5 jaar. De verblijven zijn omgeven door elektrische hekken. Het elektrische hek houdt aan de ene kant de jonge beren in de verblijven en houdt wilde volwassen mannetjesberen (die jonge beren die niet van hen zijn zullen doden) of andere roofdieren buiten. Het belangrijkste doel van de ondersteuning die Bears in Mind aan dit project heeft gegeven, is gericht op de verbetering van het totale elektrische systeem van het revalidatiecentrum om de welpen veilig te houden, de datacommunicatie te verbeteren en het risico op predatie door mannetjes van buitenaf te minimaliseren. Daarnaast is de ontwikkeling van verschillende kabelbaansystemen om voer te transporteren op afstand, de laatste twee jaar gesponsord. Hierdoor kan het team van Bear Again het eten ongemerkt bij de berenwelpen brengen. Op deze manier associëren deze beren voedsel niet met mensen, een belangrijke les voor hun toekomst!
Onderzoek wordt door de lokale NGO ‘Milvus Group’ naar beren en de bescherming daarvan gedaan in het Calimani en Gurghiului gebergte in centraal Roemenië. Bears in Mind financiert dit project al sinds 2006. Er wordt de nadruk gelegd op maatregelingen om problemen met beren te voorkomen. Bovendien inventariseert men de schade die beren veroorzaken aan gewassen en vee. Ook doet men onderzoek naar de verspreiding en het voedselzoekgedrag van de beren. Daarnaast brengt men geschikt leefgebied voor beren in kaart en mitigeert men in de aanleg van een snelweg door berenhabitat.
Onderzoek en preventie Milvus zendert jaarlijks minstens drie volwassen beren om hun gedrag en verspreiding in het landschap te monitoren. Ieder uur wordt de locatie van een gezenderde beer vastgelegd over een periode van twee jaar. Daarnaast test men samen met de lokale boeren elektrische omheiningen die rondom boomgaarden en bijenkasten kunnen worden gezet. Milvus verzorgt educatieve projecten op scholen, heeft regelmatig verzorgt veldexcursies, ontwikkeld en verspreid materiaal zoals beren-informatie brochures. De komende jaren wil men investeren in het verkrijgen van een officiële beschermde status voor een groot deel van het projectgebied. De aanleg van een snelweg dwars door het gebied maakt de noodzaak voor een dergelijke status nog groter. Milvus doet onderzoek naar de effecten van een dergelijke weg op de flora en fauna, en met name op de populatie beren. Ook worden met regelmaat weesbeertjes binnengebracht. Ze worden door een veterinair onderzocht en naar het weesberen rehabilitatie station gebracht, in de hoop ze weer uit te zetten in het wild. Het in kaart brengen van stroperij in Roemenië en een onderzoek naar parasieten bij wilde beren behoort ook tot de werkzaamheden.
In positief daglicht Sinds 2018 financiert Bears in Mind een project van Milvus ter bevordering van het samenleven tussen mens en beer. Helaas is de druk om de jacht op beren te hervatten (er is sinds 2016 een verbod) de laatste jaren sterk toegenomen, resulterende in een opheffing van het verbod in 2023. De media had en heeft hier een groot aandeel in. Met dit project brengen we beren en hun rol in het ecosysteem, waar ook mensen deel van uitmaken, onder de aandacht te brengen met feiten en een positieve benadering. Inmiddels zijn de 10 geplande korte video’s gemaakt en via alle mogelijke (social) media kanalen verspreid:
Met name dierentuinen (in niet westerse landen waar beren vaak nog in betonnen verblijven leven), overheden en NGO’s die opvangcentra voor beren willen opzetten kunnen hun kennis via de site vergroten. www.largebearenclosures.com is een zogenaamd ‘levend’ document en wordt regelmatig geactualiseerd met feedback en ervaringen van experts uit het werkveld.
Opbouw van de website De website is onderverdeeld in drie secties.
Enclosure Design: dit eerste gedeelte geeft informatie over de bouw van een project als Het Berenbos, de materialen die hiervoor gebruikt zijn en de inrichting van het verblijf (de beplanting, watermanagement en winterholen).
Bear Management: dit tweede gedeelte gaat in op het management van een groot seminatuurlijk berenverblijf. Aspecten die aan bod komen zijn onder andere voeding & verzorging, verrijking, educatie en onderzoek.
Veterinary Management: in dit derde gedeelte wordt uitgebreid ingegaan op alle veterinaire zaken omtrent beren in gevangenschap. Van oogoperaties en castraties tot parasitaire aandoeningen en anesthesie. Het is zodanig praktisch, dat met weinig (geavanceerde) middelen beren over de hele wereld met succes geholpen kunnen worden.
